Në vitin 2024, Shqipëria ka përjetuar një rënie të ndjeshme të eksporteve, me një ulje prej 15.4%, sipas të dhënave të INSTAT. Ky është viti i dytë me ecuri negative, pas një tkurrje prej 10% në vitin 2023. Kjo rënie ka ndodhur në një periudhë të vështirë ekonomike, ku zhvlerësimi i euros, rritja e kostove dhe një konjukturë ndërkombëtare e pafavorshme kanë ndikuar në mënyrë të ndjeshme në sektorin e eksportit.
Faktorët kryesorë të rënies
Një nga faktorët kryesorë që kanë kontribuar në këtë rënie janë ndryshimet e kursit të këmbimit dhe zhvlerësimi i euros, i cili ka pasur një ndikim të drejtpërdrejtë në të ardhurat e firmave eksportuese. Kjo ka reduktuar fitimet e tyre kur janë konvertuar në lekë, duke i bërë ato më pak konkurrues në tregjet ndërkombëtare. Përveç kësaj, kërkesa e ulët në Europë, veçanërisht gjatë dimrit, ka shtuar vështirësitë për kompanitë shqiptare, duke shkaktuar një rënie të kontratave dhe, si pasojë, të eksporteve.
Në sektorin e tekstileve dhe këpucëve, grupi më i madh eksportues në vend, rënia ka qenë drastike, me një ulje prej 20% në dhjetor, pas një tkurrje prej 17% për vitin 2024. Kjo ka krijuar një situatë alarmante, duke shpërfaqur pasiguri për punësimin dhe stabilitetin e industrisë fason, e cila ka pësuar një tkurrje të konsiderueshme në vitin e fundit, me mbi 10,000 vende pune të humbura dhe rreth 50 biznese të mbyllura.
Një tjetër sektor i prekur ka qenë “Mineralet, lëndët djegëse dhe energjia”, ku rënia ka qenë 25% për vitin 2024 dhe deri në 32% në dhjetor, për shkak të problemeve të mëdha me eksportuesit kryesorë si Bankers Petroleum dhe ndikimeve të motit në tregun e energjisë elektrike.
Ndikimi i kostove dhe falimentimi i kompanive
Një faktor i rëndësishëm që ka rënduar në rënien e eksporteve është rritja e kostove të prodhimit dhe mungesa e likuiditetit të duhur për investime. Kompanitë që operojnë në sektorin e tekstileve dhe fasonerisë janë të detyruara të përballen me një rritje të vazhdueshme të çmimeve të lëndëve të para dhe pagave, që kanë ndikuar negativisht në konkurrueshmërinë e tyre. Kjo ka sjellë që shumë prej tyre të reduktojnë aktivitetin ose të mbyllin përfundimisht.
Në këtë kontekst, Shoqata ProEksport Albania ka theksuar vështirësitë e vazhdueshme që po kalojnë eksportuesit dhe paralajmëron se, në muajt në vijim, situata mund të përkeqësohet, veçanërisht në sektorët më të ndjeshëm. Janari 2025 pritet të jetë një muaj shumë i vështirë, pasi shumë kompani do të humbasin kontrata me klientët ndërkombëtarë.
Pasojat në bilancin tregtar
Në këtë periudhë të vështirë, Shqipëria po përballet me një rritje të konsiderueshme të deficitit tregtar. Ndërsa eksportet janë tkurrur me 15.4%, importet kanë pësuar një rritje të lehtë prej 2.5%, duke çuar deficitin tregtar në një nivel rekord prej 522 miliardë lekësh, me një rritje prej 20.7% krahasuar me vitin 2023. Kjo tregon një varësi të madhe të ekonomisë shqiptare nga mallrat e importuara dhe një ecuri negative të balancës së pagesave, që mund të ndikojë në qëndrueshmërinë e monedhës vendase dhe të shëndetin e përgjithshëm ekonomik.
Rënia e eksporteve dhe rritja e deficitit tregtar janë tregues të një tendence të pakëndshme për ekonominë shqiptare. Ndërsa disa sektorë, si “Ushqime, pije dhe duhan” kanë shënuar rritje të lehtë në muajt e fundit, shumica e grupeve kryesore të eksporteve po përballen me probleme të thella, të cilat kërkojnë masa të menjëhershme dhe të qëndrueshme.
Në këtë drejtim, është e domosdoshme që politika ekonomike të fokusohet në mbështetje të sektorëve të prekur, veçanërisht atyre që janë të lidhur ngushtë me kërkesën ndërkombëtare dhe që janë të ndjeshëm ndaj zhvlerësimit të monedhës. Po ashtu, investimet në teknologji dhe infrastrukturë janë të nevojshme për të rritur konkurrueshmërinë dhe diversifikimin e eksporteve.
Për më tepër, duhet një angazhim më i fortë për të zbutur ndikimin e kostove të larta dhe për të përmirësuar kushtet për zhvillimin e sektorëve që mund të ofrojnë mundësi eksporti në të ardhmen, si prodhimi i teknologjive të avancuara dhe sektorët që mund të përfitojnë nga tregjet e reja dhe mundësitë e rritjes globale.
