Kur Izraeli nisi luftën kundër Iranit më 13 qershor, e bëri këtë në bazë të informacioneve të inteligjencës që pretendonte se Irani kishte arritur në një “pikë pa kthim” në përpjekjen e tij për një armë bërthamore. Këto prova e nxitën vetë establishmentin e sigurisë së Izraelit për të mbështetur një sulm menjëherë. I është treguar Amerikës dhe partnerëve të tjerë perëndimorë, me sa duket duke luajtur një rol të rëndësishëm në vendimmarrjen e tyre të vazhdueshme nëse do ta mbështesin apo do t’i bashkohen luftës.
The Economist nuk e ka parë materialin/dosjen drejtpërdrejt, por ka mwsuar informacione ekskluzive nga një burim autoritar, qw jep një pwrshkrim të dosjeve të Izraelit, siç janë ndarë me aleatët e tij, dhe pretendimet që ata bëjnë në lidhje me uraniumin e pasuruar dhe përshpejtimin e programit të Iranit. Disa nga detajet janë tashmë të njohura, ndwrsa disa janë të reja. Këto pretendime po rezultojnw të diskutueshme, me shërbimet e inteligjencës të disa vendeve perëndimore të kujdesshme në lidhje me afërsinë e kërcënimit iranian dhe shenja të përçarjeve brenda administratës së Presidentit Donald Trump. Raporti ynë ofron kontekst mbi këto mosmarrëveshje.
Ne (The Economist) kuptojmë që informacioni i paraqitur nga Izraeli përfshin një përshkrim të detajuar të një shtytje të kohëve të fundit, më urgjente, nga shkencëtarët iranianë drejt “armatimit”, ose krijimit të një pajisjeje shpërthyese bërthamore. Dosja ofron dy prova kryesore të raportuara për këtë pretendim. E para është se një ekip shkencor Iranian, zotwron fshehurazi një sasi materiali bërthamor, me status të paqartë pasurimi, që është i panjohur për monitoruesit e Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA), një organ mbikëqyrës i OKB-së (më 9 qershor IAEA vlerësoi se Irani kishte rezerva zyrtare prej mbi 400 kg uranium të pasuruar shumë). Pjesa e dytë e provave të raportuara është se shkencëtarët kanë përshpejtuar punën e tyre dhe ishin gati të takoheshin me komandantët e korpusit raketor të Iranit, me sa duket për t’u përgatitur për “çiftimin” e një koke bërthamore me një raketë.
Pjesa më e madhe e angazhimit të mëparshëm të Iranit me kërkime dhe aktivitete të lidhura me armët bërthamore ishte tashmë në domeinin publik. IAEA ka publikuar disa raporte që e dokumentojnë këtë, të nxjerra pjesërisht nga inteligjenca e ofruar nga Izraeli dhe vende të tjera. Në vitin 2018, një ekip në Universitetin e Harvardit publikoi gjithashtu analizën e tyre të dokumenteve iraniane të vjedhura nga Izraeli. Të marra së bashku, këto burime përshkruan një përpjekje të gjerë dhe të qëndrueshme iraniane drejt krijimit të një bërthame uraniumi për një bombë, eksplozivët e nevojshëm për të shpërthyer atë bërthamë në mënyrë që të shkaktojë një reaksion zinxhir dhe një program për të vendosur një ngarkesë sferike në raketën balistike Shahab-3 të Iranit. Në një raport të publikuar më 31 maj, IAEA vuri në dukje se në vitin 2003 Irani kishte planifikuar të kryente atë që Instituti për Shkencë dhe Siguri Ndërkombëtare, një grup ekspertësh, e quan një “test të ftohtë” – një armë bërthamore e simuluar që përdor uranium natyral ose të varfëruar në vend të uraniumit të gradës së armëve.
Vlerësimet e inteligjencës së Izraelit përsërisin disa nga këto informacione. Ato pretendojnë se një grup shkencëtarësh iranianë kanë punuar për vite me radhë në kërkime të hapura dhe të fshehta në lidhje me armët. Kjo përpjekje ishte fillimisht pjesë e programit zyrtar të kërkimit të armëve bërthamore të Iranit, i njohur si AMAD, të cilin Irani e mbylli në vitin 2003, ndoshta sepse kishte frikë nga një sulm amerikan. Puna e vazhdueshme e shkencëtarëve mendohet se kryhet nën Organizatën e Iranit për Inovacion dhe Kërkim Mbrojtës (e njohur edhe me akronimin e saj në persisht, SPND), nën mbulesën e aktivitetit në fusha si vaksinat kundër covid-19 dhe teknologjia lazer. Një nga një numër i vogël jo-shkencëtarësh që ishin në dijeni të punës ishte Gjeneral Major Mohammad Bagheri, i cili si shef i shtabit të ushtrisë së Iranit kishte mbikëqyrje si të forcave të armatosura të rregullta ashtu edhe të Korpusit të Gardës Revolucionare Islamike (IRGC).
Por dosjet e inteligjencës izraelite përmbajnë gjithashtu informacione që, nëse janë të sakta, janë vërtet të reja. Ato sugjerojnë se afërsisht gjashtë vjet më parë shkencëtarët formuan një “Grup të Progresit Special” sekret, nën kujdesin e ish-drejtorit të AMAD-it, Mohsen Fakhrizadeh. Qëllimi i këtij grupi ishte të përgatiste rrugën për një proces shumë më të shpejtë të armatimit, nëse dhe kur të merrej një vendim nga Ali Khamenei, udhëheqësi suprem i Iranit, për të nxituar për një bombë. Z. Fakhrizadeh u vra nga Izraeli në nëntor 2020. Më 13 qershor, në orët e para të luftës, qeveria izraelite publikoi detaje që përshkruanin këtë prapaskenë. Por na është thënë se ajo gjithashtu ndau vlerësime të mëtejshme me aleatët që sugjerojnë se Grupi i Progresit Special e rriti kërkimin e tij në fund të vitit të kaluar. Irani kishte një nxitje të re për të përparuar drejt një bombe. Ai po lëkundej nga ndikimi i kufizuar i sulmeve të tij me raketa ndaj Izraelit dhe varfërimi i mbrojtjes së tij ajrore nga sulmet izraelite në tetor 2024. Dhe po përballej me kolapsin e “përfaqësuesve” të tij, Hamasit dhe Hezbollahut, në Gaza dhe Liban.
Së fundmi, inteligjenca izraelite deklaron se ishte planifikuar një takim midis shkencëtarëve dhe komandantëve të forcës ajrore të Iranit, të cilët janë përgjegjës për raketat balistike. Informacioni i ndarë nga Izraeli me aleatët e tij argumenton se ky takim i propozuar ishte një rubikon, me shefat e raketave që u zbuluan për herë të parë, duke sugjeruar nga ana tjetër se planifikimi për procesin e “çiftëzimit” të një pajisjeje bërthamore me një kokë rakete ishte gati të fillonte. Irani kishte bërë disa nga këto punë në të kaluarën – në vitin 2011, IAEA citoi pretendime se Irani kishte bërë studime modelimi kompjuterik për të parë se si një “ngarkesë sferike”, siç është një kokë rakete, do t’i rezistonte stresit të lëshimit në një raketë balistike. Miniaturizimi dhe çiftëzimi i një koke rakete me një raketë janë detyra shumë komplekse që mund t’i marrin Iranit ende një kohë të konsiderueshme për t’i zotëruar.
Pretendimet e reja të Izraelit po ushqejnë një komunitet amerikan të inteligjencës që tashmë ka një gamë të gjerë pikëpamjesh mbi kërcënimin iranian. Në mars, Tulsi Gabbard, drejtoresha e inteligjencës kombëtare të Amerikës – dhe një kundërshtare e hershme e luftës me Iranin – përsëriti pikëpamjen se Irani nuk po ndërtonte një armë bërthamore. Ditët e fundit, Wall Street Journal, New York Times dhe CNN kanë raportuar se agjencitë amerikane të inteligjencës janë skeptike ndaj pretendimeve të reja izraelite. Më 17 qershor, Rafael Grossi, drejtori i përgjithshëm i IAEA-s, tha se agjencisë së tij nuk i ishin paraqitur “prova të një përpjekjeje sistematike për të kaluar në një armë bërthamore”, megjithëse një javë më parë IAEA konfirmoi se Irani “nuk kishte deklaruar material bërthamor dhe aktivitete të lidhura me bërthamoren” në tre vende të padeklaruara në Iran.
Megjithatë, zoti Trump mund të jetë ndikuar nga pikëpamja izraelite. Më 17 qershor ai deklaroi: “Nuk më intereson çfarë tha ajo”, duke iu referuar znj. Gabbard. “Mendoj se ata ishin shumë afër krijimit të një bombe”. David Albright, një fizikant bërthamor amerikan dhe ekspert armësh, i cili konsultohet nga agjencitë e inteligjencës, thotë se shumica e pretendimeve të përfshira në dosjet e fundit izraelite “pranohen përgjithësisht midis komuniteteve të inteligjencës perëndimore”. Megjithatë, ai pranon se ka pretendime që janë të reja për të, në lidhje me devijimin e materialit bërthamor dhe sugjerimin e një takimi të afërt me forcat raketore. Dhe ai thotë se analistët amerikanë të inteligjencës gjithashtu pajtohen se Irani ka përshpejtuar përgatitjet për armatim – në korrik të vitit të kaluar, drejtori i inteligjencës kombëtare hoqi formulimin tradicional se Irani “nuk po ndërmerr aktualisht aktivitetet kryesore të zhvillimit të armëve bërthamore të nevojshme për të prodhuar një pajisje bërthamore të testueshme” në një raport drejtuar Kongresit, sipas Wall Street Journal.
Duke supozuar se dosjet e Izraelit janë të sakta nga ana faktike, ka ende vend për atë që zoti Albright e quan “interpretimi i fakteve”. Edhe nëse analistët amerikanë pranojnë se Irani ka qëllimin të prodhojë një bombë dhe e ka përshpejtuar veprimin për këtë, ata mund të mos pajtohen se ka kaluar një prag ose se kërcënimi është vërtet i afërt. Ndërkohë, izraelitët, thotë ai, “mund të mendojnë se është pak më shpejt dhe të shqetësohen për aftësinë e tyre për të zbuluar dhe vepruar në kohë”. Zyrtarët izraelitë dikur paraqisnin vlerësimet e tyre për shtytjen bërthamore të Iranit duke përdorur afate kohore të matura në muaj dhe vite. Që nga fillimi i luftës, ata kanë folur për “pikën pa kthim” – një moment në të cilin Izraeli nuk do të ishte më i aftë të ndalonte një sulm iranian drejt një bombe. Benyamin Netanyahu, kryeministri i Izraelit, ka kaluar dekada duke paralajmëruar për kërcënimin nga Irani. Kjo do të thotë se paragjykimi i konfirmimit është një rrezik. Por qëndrimi i komunitetit të inteligjencës së Izraelit është i unifikuar dhe në përputhje me pikëpamjen e qeverisë. Ndoshta është vënë nën presion politik, por është përplasur me zotin Netanyahu dhe kryeministra të tjerë në lidhje me dosjen bërthamore në të kaluarën. Tani mbështet luftën.
Fizika bërthamore është shkencë. Vlerësimi i inteligjencës nuk është, por ka pasoja të mëdha në botën reale. Në vitin 2003, Amerika dhe aleatët e saj shkuan në luftë në Irak bazuar në vlerësime të gabuara të armëve të saj të dyshuara të shkatërrimit në masë. Në sulmin hapës të luftës më 13 qershor, Izraeli vrau shkencëtarë dhe zyrtarë kyç. Objektet bërthamore janë bombarduar. Izraelitët pretendojnë se kanë eliminuar rrezikun e afërt të Iranit që nxiton drejt armatimit. Megjithatë, kthimi prapa i programit bërthamor të Iranit me vite varet gjithashtu nga shkatërrimi, ose të paktën shkaktimi i dëmeve të konsiderueshme, në uzinat kryesore nëntokësore të pasurimit të uraniumit të Iranit në Natanz dhe në Fordow, të cilat ende nuk janë goditur. Z. Trump mund të vendosë se kjo është një punë për Amerikën, çfarëdo që thonë spiunët e tij./The Economist
