Si u shndërrua Arti në Pushtet dhe Korrupsion

Landi Çela

Për shumë artistë, Teatri Kombëtar ka qenë një institucioni shenjtëruar që mbart histori, identitet dhe pasuri kulturore për kombet e tij. Por tani, ky tempull i artit dhe i kulturës është bërë një shesh lufte, një skenë ku abuzimet me fondet dhe manipulimet politike kanë zënë vendin e shfaqjeve të vërteta artistike. Kjo tragjedi, e nxitur nga dyshimet për keqpërdorim të fondeve dhe abuzim me detyrën, është ngritur në nivelin më të lartë me regjisorin Altin Basha, i cili tashmë është bërë simbol i një lëvizjeje që njëherë mbrojti teatrin, por që tani e ka shndërruar atë në një pasuri të vetën.

Pikërisht këtu, kur kalojnë vitet dhe shqyrtohen më thellë lëvizjet dhe pozicionet e atyre që dikur ishin pjesë e protestave për mbrojtjen e teatrit, bëhet gjithnjë e më e qartë se arsyet për braktisjen e kauzës nuk kanë qenë as artistike dhe as të natyrës kulturore, por thjesht përfitime personale dhe ambicie politike. Njëri prej emrave më të njohur që ka tradhëtuar këtë kauzë është regjisori Altin Basha. Ai që dikur ishte simbol i lëvizjes për mbrojtjen e Teatrit Kombëtar, sot është një figurë që shfaqet vetëm kur i shërben interesave të Rilindjes.

Skema e Abuzimit dhe Manipulimi i Fondit të Teatrit

Në dhjetor 2020, Altin Basha mori për herë të parë një detyrë shtetërore, si drejtor i Teatrit Eksperimental. Ky emërim, megjithatë, do të shndërrohej në një moment të rëndësishëm që do të zbulonte përfundimisht të vërtetën pas fasadës. Në një investigim të publikuar nga emisioni Piranjat, u zbuluan shifra të tronditshme dhe abuzime të mëdha financiare, të cilat ngrenë dyshime të rënda për keqpërdorimin e fondeve të Teatrit Kombëtar. Basha u akuzua për punësimin e bashkëshortes së tij, Iliriana Bashës, si skenografen dhe kostumografen e shfaqjeve, duke i dhënë mundësi për të manipuluar fondet e teatrit. Një nga rastet më flagrante është blerja e një pardesyeje për 500 mijë lekë, e cila, sipas dokumenteve, kishte një çmim origjinal prej 200 mijë lekësh. Ky abuzim me paratë publike është vetëm një nga shumë raste që u zbulua në emisionin investigativ.

Aktorja Delinda Disha reagoi ashpër ndaj këtij abuzimi, duke e krahasuar Bashën dhe gruan e tij me një çift diktatorësh. Ajo theksoi se ata kishin “vjedhur me grushte teatrin” dhe kishin abuzuar me të drejtat dhe mundësitë që duhej t’u ishin dhënë njerëzve të aftë dhe të ndershëm. Po ashtu, Besmir Bitraku, një tjetër aktor i Teatrit Kombëtar, e cilësoi këtë situatë si një zhgënjim të thellë dhe kërkoi dorëheqjen e Bashës nëse ai kishte ndonjë dinjitet të mbetur.

Pse Basha e braktisi kauzën?

Sa më shumë kalon koha, aq më të qarta bëhen arsyet që shtynë shumë figura të njohura të skenës shqiptare të braktisnin lëvizjen për mbrojtjen e teatrit dhe të kërkonin pozita në administratën e Rilindjes. Një prej tyre është Altin Basha, regjisori që dikur mbështeste të drejtat e artistëve dhe që tani është bërë pjesë e një sistemi që përdor artin si mjet për përfitime materiale dhe pushtet. Nuk ka shpjegim tjetër për sjelljen e tij, përveçse ai përdori kauzën e teatrit si një trampolinë për të arritur pushtetin personal dhe profesional.

Roli i tij si “shërbëtor” i Rilindjes u shfaq qartë në korrik 2018, kur Basha u takua me Erion Veliajn në një ngjarje ku u mbështet projekti për shembjen e Teatrit Kombëtar dhe ndërtimin e një teatri të ri. Një marrëveshje që ka pasur si synim shkatërrimin e një thesari kombëtar dhe shndërrimin e tij në një projekt privat. Ky takim i famshëm, i shoqëruar me një foto që bëri xhiron e mediave, tregoi se Basha kishte kaluar nga mbrojtësi i artit në mbrojtësin e interesave të politikës.

Teatri si Pronë Personale: Basha dhe Transformimi i Institucionit

Kur Altin Basha mori drejtimin e Teatrit Kombëtar në dhjetor 2022, institucionet kulturore u përballën me një tjetër transformim dramatik. Teatri Kombëtar, dikur një hapësirë për krijim dhe performancë, shndërrohej në një “kotec privat”, ku shfaqjet e Bashës dhe të gruas së tij mbizotëronin, ndërsa pjesa tjetër e artistëve dhe krijuesve e shihnin veten të margjinalizuar. Ky “privatizim” i teatrit përmes manipulimeve me fondet dhe mundësitë e shfaqjeve ka nxjerrë në pah fytyrën e vërtetë të atyre që përdorën artin si shkallë për karrierë dhe përfitime.

Ky skandal i fundi është një pasqyrë e qartë e krizës morale që ka përfshirë jo vetëm Teatrin Kombëtar, por gjithë shoqërinë shqiptare. Basha, që dikur ishte një nga mbrojtësit e teatrit dhe një simbol i lëvizjes artistike, ka kaluar nga një aktivist i pasionuar në një shfrytëzues i sistemit, duke përdorur artin për të ngjitur karrierën e tij në kurriz të publikut dhe shoqërisë. Ky është një moment i vështirë për të gjithë ata që ende besojnë se kultura është një mjet për të ndërtuar shoqëri më të ndershme dhe më të pasur. Skandali me Teatrin Kombëtar është një thirrje për të gjithë ata që ende kanë guximin të luftojnë për të drejtat e tyre dhe për të mbrojtur pasuritë kulturore që e bëjnë këtë vend të veçantë.