Parlamenti shqiptar ka miratuar një strategji kombëtare për të luftuar ndërhyrjen e huaj dhe dezinformimin – por opozita pretendon se ajo mund të përdoret kundër mediave vendase që demaskojnë dështimet e qeverisë.
BIRN
Paralajmërimi në parlament tingëlloi i fortë.
“Ngjarjet kanë treguar se Shqipëria është bërë një shënjestër e vazhdueshme e ndërhyrjeve të huaja dhe e dezinformimit, ndaj nevojiten masa parandaluese, me ndihmën e partnerëve tanë evropianë”, u tha deputetëve më 3 korrik deputeti Erjon Braçe nga Partia Socialiste në pushtet.
Po atë ditë, deputetët votuan për të miratuar një Strategji të re Kombëtare kundër Ndërhyrjeve të Huaja dhe Dezinformimit – e cila synon të luftojë ndërhyrjet e dëmshme të huaja në sektorë të rëndësishëm si zgjedhjet, media dhe siguria kibernetike.
Gjatë prezantimit të strategjisë nga Braçe, i cili është kryetar i Komisionit të Posaçëm Parlamentar Kundër Dezinformimit, ai tha se masat janë të nevojshme për të forcuar sigurinë kombëtare pas sulmeve kibernetike në vitet e fundit dhe përkushtimit të Shqipërisë për të arritur standardet e Bashkimit Evropian.
Në vitin 2022, një valë sulmesh kibernetike ndaj rrjeteve qeveritare shqiptare u krye, sipas një raporti të FBI-së amerikane dhe Agjencisë Shqiptare për Siguri Kibernetike dhe Infrastrukturë, nga hakerë që punonin për Iranin.
Braçe shpjegoi se strategjia e re mbështetet në katër shtylla, të cilat përfshijnë ndërtimin e kapaciteteve institucionale për të parandaluar ndërhyrjet e huaja në fushatat zgjedhore dhe mbrojtjen e sigurisë kombëtare nga ndërhyrje të tilla, përmes forcimit të partneriteteve me NATO-n, BE-në dhe aleatë të tjerë.
Ato përfshijnë gjithashtu mbrojtjen e ekonomisë së Shqipërisë dhe sektorëve kritikë brenda saj nga penetrimi financiar nga aktorë të këqij, si dhe mbrojtjen dhe forcimin e lirisë së shprehjes dhe lirisë së medias përmes mbështetjes së gazetarisë investigative në identifikimin e ndërhyrjeve të dëmshme.
Sipas strategjisë, “dezinformimi, manipulimi i informacionit dhe ndërhyrja e dëmshme e huaj në proceset demokratike përfaqësojnë kërcënime hibride që kanë marrë përmasa globale gjatë dekadës së fundit, duke minuar besimin tek institucionet shtetërore themelore dhe funksionimin e shëndetshëm të shoqërisë demokratike”.
Detaje specifike mbi mënyrën se si do të zbatohet strategjia nuk janë dhënë ende. Por opozita shqiptare dyshon për motivet e qeverisë.
Opozita argumenton se nën sundimin e Partisë Socialiste të kryeministrit Edi Rama, e cila u bë edhe më dominuese pas fitores së saj të fundit në zgjedhjet parlamentare, strategjia mund të përdoret për të mbytur kritikat dhe për të minuar median e lirë.
Partia Demokratike e opozitës bojkotoi punën e Komisionit të Posaçëm Kundër Dezinformimit dhe votimin më 3 korrik.
Deputetja Ina Zhupa nga Partia Demokratike, e cila akuzon qeverinë Rama se po përpiqet gjithnjë e më shumë të kontrollojë peizazhin mediatik për të siguruar mbulim miqësor të veprimeve të saj, e quajti strategjinë një “mjet politik”.
“Strategjia e dezinformimit përfundoi ashtu siç filloi, një strategji e njëanshme për t’u përdorur si një mjet politik kundër medias, por edhe për të kapur disi gazetarinë dhe median në Shqipëri”, tha Zhupa për BIRN.
“Nëse e lexoni me kujdes objektivin e katërt që ka të bëjë drejtpërdrejt me median, aty përshkruhet me këto fjalë: së pari, verifikimi i fakteve. Republika e Shqipërisë do të investojë në verifikimin e fakteve, që do të thotë se qeveria shqiptare do të bëjë verifikimin e fakteve dhe do të sponsorizojë start-up-e për të kryer verifikimin e fakteve”, tha ajo.
“Kjo tregon qartë qëllimin për të pasur përfshirje direkte në media, sepse këto start-up-e do të varen nga donatori, domethënë qeveria.”
Elvin Luku, një ekspert i medias që drejton organizatën MediaLook në Tiranë dhe që ka qenë kritik ndaj strategjisë, tha se është e paqartë se si do të zbatohet në praktikë mbështetja e premtuar për gazetarinë investigative.
“Sa i përket mbështetjes për gazetarinë investigative, duket interesante që në pikën 4.1.5 të strategjisë thuhet se do të ofrohen stimuj fiskalë për gazetarinë investigative. Por nuk e kuptoj se si do ta bëjnë këtë në praktikë”, tha Luku për BIRN.
Sipas Zhupës, kjo pjesë e strategjisë ngre edhe më shumë alarme. “Kjo do të thotë se media do të kryejnë hetime me lejen e qeverisë”, argumentoi ajo.
Nevoja për masa mbrojtëse për të shmangur keqpërdorimin
Blerjana Bino, një eksperte e medias që drejton Qendrën për Shkencë dhe Inovacion për Zhvillim në Tiranë dhe organizatën për lirinë e medias Safe Journalists Albania, dhe që mori pjesë në takimet konsultative për strategjinë, argumentoi se nevojiten masa mbrojtëse për të shmangur keqpërdorimin e mundshëm të masave kundër dezinformimit.
“Si pjesë e konsultimeve dhe në takimet e organizuara nga Komisioni i Posaçëm Kundër Dezinformimit, në të cilat morëm pjesë, theksuam nevojën për masa mbrojtëse të qarta për të shmangur keqpërdorimin e mundshëm gjatë zbatimit të planit të veprimit të strategjisë, për shembull për të siguruar që kritikat legjitime ose zërat kundërshtues të mos etiketohen si dezinformim apo ndërhyrje e huaj”, tha ajo për BIRN.
“Strategjia ka disa parime të përgjithshme për rritjen e mbrojtjes kundër manipulimit të informacionit nga ndërhyrja e huaj dhe zbatimi në praktikë duhet të garantojë respektimin e shtetit të së drejtës, lirinë e shprehjes dhe standardet e Këshillit të Evropës për lirinë e shprehjes”, shtoi ajo.
Ajo argumentoi se qeveria duhet të “garantojë që shqetësimet legjitime për sigurinë kombëtare të mos komprometojnë të drejtat themelore të njeriut dhe liritë demokratike”.
Gazetarët shqiptarë kanë shprehur gjithashtu shqetësime për strategjinë, veçanërisht sepse tashmë e kanë të vështirë të marrin informacion nga qeveria dhe institucionet shtetërore. Esiona Konomi, një gazetare politike që mbulon parlamentin, argumentoi se qeveria aktualisht nuk po bën asnjë përpjekje për të përmirësuar transparencën.
“Përkundrazi, ndërsa promovohet një luftë kundër informacionit të pasaktë apo tendencioz, media nuk po forcohet duke u pajisur me akses në informacion”, tha Konomi për BIRN.
“Dezinformimi fillon para së gjithash nga mungesa e informacionit dhe nga kjo perspektivë, mazhoranca socialiste e ka përkeqësuar situatën, duke qenë burimi i parë i dezinformimit”, pretendoi ajo.
Ajo gjithashtu theksoi se “paketës i mungon garanci konkrete se kush do të mbrojë lirinë e shprehjes nga ata që do të ‘luftojnë dezinformimin’”.
Si shumë të tjerë, Konomi është e shqetësuar se strategjia mund të kthehet në një mjet në duart e qeverisë për të mbytur mbulimin mediatik që nuk i pëlqen.
“Për sa kohë që nuk ka institucione rregullatore të pavarura ose institucione vetërregulluese të besueshme në fushën e medias dhe informacionit, pajisja e qeverisë me paketa ‘kundër dezinformimit’ mund të kthehet lehtësisht në një armë të partisë në pushtet për të luftuar median kritike që është jashtë ndikimit të saj”, argumentoi ajo.
